“Hồi sinh” giống sâm quý 

Nhiều năm về trước, thầy giáo Nguyễn Đức Tuấn chuyển công tác đến xã Cúc Phương, huyện Nho quan (Ninh Bình). Nhận thấy khu vực này phù hợp để canh tác nông nghiệp, đặc biệt là dược liệu, ông Tuấn nung nấu ý định tìm kiếm một loại cây trồng tiêu biểu cho vùng, giúp bản thân cũng như bà con địa phương làm giàu.

Ban đầu, thầy Tuấn chọn làm tinh dầu bạc hà, húng quế. Tuy nhiên, việc chăm sóc các loại cây trên rất vất vả, sản lượng và doanh thu mang lại cũng không cao.

Bước ngoặt bất ngờ là khi thầy Tuấn được bà con địa phương nói về cây sâm Bố chính- một loại sâm quý bản địa. Theo lời mách của bà con, thầy Tuấn cùng mọi người vào sâu trong rừng Cúc Phương tìm loại giống sâm về để trồng thử nghiệm. Trời không phụ lòng người, sau một thời gian chăm sóc, cây giống phát triển tốt bởi phù hợp với thổ nhưỡng, khí hậu, cho cả một cánh đồng sâm hồng rực. 

Nhận thấy sâm Bố Chính chứa nhiều chất có lợi như saponin, omega 3-6-9, histidine taurin; các khoáng chất như sắt, canxi …thầy Tuấn quyết định đem loại cây này đến khu vực bìa rừng Cúc Phương để trồng thử. Nơi đây có hệ sinh thái đa dạng, nguồn nước suối khoáng tự nhiên cũng như thổ nhưỡng rất phù hợp cho sinh trưởng và giá trị trong y dược của sâm Bố Chính.

Đúng như mong đợi, cây sâm không những phát triển tốt tại vùng đất này mà còn tích lũy được lượng canxi và sắt cao hơn so với cây giống. Từ đây, ông Tuấn quyết định nhân rộng mô hình, đưa cây sâm Bố Chính trở thành sản phẩm chủ lực của địa phương, giúp bà con làm giàu.

Tháng 8/2022, được sự ủng hộ của người dân địa phương, chính quyền xã Cúc Phương và Liên minh HTX Ninh Bình, thầy giáo Nguyễn Đức Tuấn cùng một số hộ trồng sâm trong xã đã liên kết thành lập HTX sâm Cúc Phương Bochi do ông Quách Văn Kỳ làm giám đốc và thầy giáo Tuấn làm cố vấn kỹ thuật.

Sau hơn hai năm thành lập, HTX sâm Cúc Phương Bochi hiện là nơi tề tựu của 8 thành viên với hơn 6 ha diện tích trồng sâm tại địa bàn xã Yên Quang và Cúc Phương, góp phần tạo việc làm và thu nhập cho bà con, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

                  Quy trình chuẩn hữu cơ cho sâm tính năng đặc hữu

Sâm Cúc Phương được gieo hạt vào mùa Xuân. Trước đó, đất vườn ươm phải được cày bừa kỹ, làm sạch cỏ, lên luống và bón lót bằng phân chuồng ủ hoai. Sau 5-6 tháng, sâm sẽ trổ hoa. Hoa sâm từ 3-9 tháng tuổi là có thể thu hoạch.

Trong quy trình sản xuất sâm Cúc Phương chuẩn hữu cơ, đất phải được cày bừa kỹ 4 lần, sau đó rải phân hữu cơ đã được ủ vi sinh từ 1 năm trở lên, phải làm cỏ bằng tay, nước tưới là nước đầu nguồn... Đặc biệt, vùng trồng phải là vùng có thổ nhưỡng phù sa núi. Tất cả tinh chất núi rừng như đá bị phong hóa bề mặt, lá cây rừng, vi sinh vật, nước, v.v. từ trên núi chảy xuống chân núi, hỗn hợp này tạo nên thổ nhưỡng phù sa núi giàu chất dinh dưỡng.

Sâm được chăm sóc bằng dịch trùn quế, đạm cá, vi sinh kết hợp mật mía; khi sâu bệnh, được trị bằng chế phẩm sinh học từ tỏi, ớt... Ông Quách Văn Kỳ - Giám đốc HTX Sâm Cúc Phương Bochi cho biết: “Cây sâm Bố Chính tại đây phải đáp ứng được những tiêu chuẩn kỹ thuật rất khắt khe. Từ bón lót, bón thúc đều dùng phân hữu cơ, công tác phòng trừ sâu bệnh cũng hoàn toàn thủ công, tuyệt đối không dùng thuốc bảo vệ thực vật”.

Nhờ được chăm bón tỉ mỉ bằng các phương pháp canh tác hữu cơ, hầu hết sâm Cúc Phương do các thành viên HTX ươm trồng đều có củ to, đảm bảo độ tươi sạch và có hàm lượng chất dinh dưỡng cao. Trung bình mỗi củ nặng từ 200-300g, có những củ đột biến nặng tới 500g.

Quy trình chế biến sâm Cúc Phương cũng vô cùng công phu: phải rửa dưới dòng nước một chiều, bắt buộc phải sấy lạnh, khử khuẩn UV... Từ những quy trình sản xuất, chăm sóc đặc biệt như vậy kết hợp với điều kiện tự nhiên ưu đãi đã tạo ra sản phẩm sâm sạch, chất lượng cao.

Năng suất đạt khoảng 10 tấn/ha sâm tươi. Với giá bán từ 250.000 - 400.000/kg củ tươi, sau khi trừ hết chi phí, người dân thu lời từ 250-300 triệu/ha/năm. HTX cũng tạo việc làm ổn định cho gần 20 lao động tại địa phương với mức thu nhập bình quân 7 triệu/người/tháng.

                Tiềm năng lớn và khát khao phát triển

Kết quả kiểm nghiệm bởi Tổng cục Đo lường chất lượng và Viện Vệ sinh an toàn thực phẩm Việt Nam cho thấy, cây sâm Cúc Phương cho nhiều hoạt chất tốt có dược tính cao như Saponin, các Axit amin và Canxi. Tác dụng nổi bật của sâm Cúc Phương là chữa bệnh đại tràng. Ngoài ra, sâm Cúc Phương còn có tác dụng trị mất ngủ, trị mỡ máu, tiểu đường.

Một số khách hàng, bà con ở khu vực lân cận tìm đến và sử dụng sản phẩm sâm của Hợp tác xã đều cho phản hồi tích cực.

Thành phẩm hiện tại của sâm Cúc Phương rất đa dạng như: bột sâm, trà sâm, rượu sâm, các loại thực phẩm chức năng…. Hiện tại, sản phẩm sâm Cúc Phương chủ yếu được bán online tới khách hàng trong nước và đặc biệt được khách hàng khu vực tỉnh Ninh Bình ưa chuộng.

Năm 2023 và 6 tháng đầu năm 2024, khoảng 6.500 hộp bột sâm Tiến Vương đã được bán ra thị trường. Ước tính, sản lượng tối đa có thể lên tới vài chục nghìn hộp/năm, sẵn sàng đáp ứng nhu cầu dùng  sâm Tiến Vương của khách hàng trong và ngoài nước.

Nói về định hướng phát triển trong thời gian tới, Ông Quách Văn Kỳ, Giám đốc HTX cho biết: "Thời gian tới, HTX dự định sẽ mở rộng thêm diện tích trồng, đầu tư thêm hệ thống máy móc, dây chuyền sản xuất, mẫu mã các sản phẩm từ cây sâm Bố Chính". Chuyển đổi cây trồng để tăng giá trị trên cùng một diện tích đất đang là hướng đi đúng đắn và lâu dài của ngành Nông nghiệp. 

Thành công bước đầu của mô hình trồng sâm Bố Chính ở xã Yên Quang góp phần nâng cao nhận thức, thay đổi tư duy của người nông dân, là động lực giúp họ mạnh dạn chuyển đổi cây trồng phù hợp, từng bước vươn lên làm giàu trên chính mảnh đất quê hương. 

Nguyễn Phượng- Phòng Tuyên truyền